Sociale innovatie, energietransitie en uitstootreductie
In het kader van het IBP Zuidelijke Zandgronden heeft de energiecoöperatie Duurzame Energie Grashoek U.A. een subsidie verkregen van de provincies Noord-Brabant en Limburg om een blauwdruk te ontwikkelen voor de aanpak van een cluster van problemen op het platteland. Wat zijn die problemen en wat is de Grashoekse oplossing?
Problemen : een kort overzicht
SCHAALVERGROTING EN MIGRATIE
De landbouw is één van de voornaamste economische activiteiten in het gebied rondom Grashoek. Er is hier een duidelijke trend van schaalvergroting in de veehouderij en de tuinbouw waar te nemen. Dit is het gevolg van de noodzaak om steeds maar weer de kosten te moeten drukken om nieuwe maatregelen te kunnen betalen en om de concurrentie het hoofd te kunnen bieden. Dit leidt echter tot steeds grotere concentraties van uitstoot van broeikasgassen en lichtvervuiling en ondanks vele stalmaatregelen ook tot meer stankoverlast en landbouwverkeer. Deze ontwikkelingen hebben een negatief effect op het landschap en de leefbaarheid van het dorp. Door deze schaalvergroting komt er steeds meer druk op de omliggende natuurgebieden wat leidt tot verschaling van flora en fauna. Hiertegen komt steeds meer protest vanuit bevolking en de milieubeweging. Omdat tegelijkertijd de laatste jaren steeds meer nieuwe inwoners uit de verstedelijkte gebieden zoals de regio Eindhoven en de Randstad komen, op zoek naar goedkopere en landelijk gelegen woningen, neemt ook de mondigheid van de bevolking toe. Dit is duidelijk te merken tijdens commoties rondom diverse landbouwprojecten en projecten voor groene energie. Omdat de diverse belangengroepen zich steeds meer ingraven in hun loopgraven van onwrikbare stellingnames dreigt de cohesie binnen de dorpsgemeenschappen verstoord te raken.
ENERGIETRANSITIE EN HET PLATTELAND
Door de dringende en noodzakelijke vraag naar meer groene energie dreigt het platteland één groot wingewest voor duurzame energie te worden. Dit kan leiden tot horizonvervuiling, geluidsoverlast, inkrimping van het areaal landbouwgrond en natuurgebieden en zodoende tot industrialisering van de landelijke leefomgeving. Omdat onder andere door de laatste geopolitieke ontwikkelingen de energieprijzen en de prijzen voor fossiele brandstoffen de pan uit rijzen, wordt niet alleen de druk op de beschikbare ruimte groter, maar de landbouwsector zelf en met name de tuinbouwsector staat onder grote kostendruk, wat de levensvatbaarheid van de bedrijven in gevaar brengt. Door deze kostendruk is minder ruimte om te investeren in innovatie voor het realiseren van een levensvatbare circulaire landbouw.
VERGRIJZING EN VERSCHRALING VOORZIENINGEN
Op het platteland is in veel dorpsgemeenschappen al jarenlang een trend van vergrijzing en een verschraling van het aanbod aan diensten en voorzieningen waar te nemen. Omdat de landbouw steeds minder perspectief biedt aan de jonge ondernemers komt steeds meer vastgoed leeg te staan met gevaar voor verloedering en criminaliteit als mogelijk gevolg of er ontstaan omsloten landgoederen van mensen van buiten de plaatselijke bevolking, die het open karakter van de omgeving en de natuur aantasten.
Oplossing: vanuit sociale innovatie naar revitalisering
Door het revitaliseringsproject, zoals dat in Grashoek voor ogen staat, kan de beschadigde vertrouwensband tussen burgers, overheden, milieubeweging en de agrarische sector hersteld worden. Omdat het project vanuit de bevolking wordt aangedreven en omdat de bestaande problemen als problemen van de gemeenschap en niet van één belangengroep gezien worden, ontstaat er op een organische manier meer draagvlak voor mogelijke oplossingen, wat ten goede komt aan de handelingssnelheid omdat de noodzakelijke procedures kunnen verkort en vertragingen beperkt worden. Doordat de bevolking samen met alle belangengroepen samen aan dezelfde oplossing werken wordt de cohesie vergroot en kan het project ertoe leiden dat het platteland zich minder achtergesteld gaat voelen ten opzichte van ‘de stad’. De nieuwe onderhandelingspositie tussen ‘stad’ en ‘platteland’ kunnen tot een vernieuwd zelfbewustzijn leiden en zo tot meer initiatieven voor een verbetering van de levenskwaliteit op het platteland zonder dat er een grotere onafhankelijkheid ontstaat voor financiering en uitwerking van plannen vanuit de nationale overheid en of investeerders uit het verstedelijkt gedeelte van Nederland.
De energietransitie en de oplossing voor de stikstofproblematiek worden zodoende niet de doelen maar zijn in deze optiek middelen om het platteland te revitaliseren, waarbij het eigenaarschap van deze oplossingen bij de plattelandsgemeenschappen blijft, waardoor deze ook zelfstandiger worden en minder afhankelijk van geldstromen van overheden.
Ons streven in beeld gebracht
VAN EEN ALLESBEPALENDE NAAR EEN FACILITERENDE OVERHEID
Het is een wijdverbreid misverstand dat werken vanuit een gemeenschap inhoudt dat de burgers het beleid bepalen. Ook in deze opzet is het niet de bedoeling dat burgers de rol van de overheid als beleidsbepalers overnemen.
Zelfsturing betekent voor ons dat de overheid weliswaar het beleid bepaalt, maar dit niet doet door een alles omvattend netwerk van statische regelgeving over de dynamische problematiek van het platteland heen te gooien, maar dat samen met de burgers en andere partijen gekeken wordt wat de grote problemen en wat de mogelijke oplossingen zijn en dat de overheid faciliteert dat deze in overleg gevonden oplossingen kunnen gerealiseerd worden vanuit de gemeenschappen zelf. Dit betekent ook dat de betrokken partijen in eerste instantie oplossingen zoeken binnen bestaande wettelijke kaders en regelgeving, maar dat wanneer er hierdoor problemen optreden bij de realisatie ervan, samen met de overheid gekeken wordt of regels, waar mogelijk, moeten aangepast worden gezien de urgentie van het vinden van oplossingen voor de bestaande problemen op het platteland, die ook het leven in de stad sterk beïnvloeden. Dit laatste is nu reeds het geval met de stikstofcrisis.
DE GRASHOEKSE OPLOSSINGSVARIANT
Het is al vaker gezegd: problemen moet je bij de bron aanpakken! Dat is ook het uitgangspunt van deze oplossingsvariant voor de stikstofcrisis, de mestproblematiek en de problemen rond de energietransitie. Al deze probleemgebieden tasten de leefbaarheid en dus ook de vitaliteit van het platteland aan.
Het Grashoeks revitaliseringsproject bestaat uit een aantal onderdelen:
- agriproject als antwoord op mestproblematiek
- circulaire landbouw als basis voor circulaire economie
- zonneweide Kievit voor groene stroom voor bevolking en tuinders
- groene stroom door zonnepanelen op daken agrarisch vastgoed
- vergroten leefbaarheid Grashoek
- beter gebruikmaken van het bestaande energieaanbod voor de plaatselijke energievraag
Het Agriproject en de mestproblematiek
De hier voorgestelde oplossing is van toepassing voor de varkens- en rundveehouderij. Voor de pluimveehouderij wordt nog naar een duurzame oplossing gezocht.
Voor dit project zijn een aantal bekende en bewezen technieken en methodes zo gecombineerd dat er een stalreductie van meer dan 80% kan gerealiseerd worden en de stankoverlast door de varkens- en rundveehouderij geminimaliseerd wordt. Dit wordt bereikt door het aanleggen van een landbouwrioleringssysteem waardoor de verse mest dagdagelijks kan afgevoerd worden. Hierdoor wordt mest geen afval maar een hoogwaardige grondstof die als basis kan dien voor zowel energiewinning, de productie van grondstoffen voor de chemie als om hoogwaardige bemestingsproducten te produceren. Bovendien wordt het water, dat ca. 80% van het mestvolume uitmaakt gescheiden van de dikke fractie en kan dit water na intense zuivering als spoelwater of beregeningswater ingezet worden of zelfs ingezet worden voor het vochtig houden van nabij gelegen, kwetsbare natuurgebieden. Naast de stikstofreductie wordt ook de uitstoot van CO2 door de landbouwindustrie sterk teruggedrongen. Op deze manier kunnen varkens- en rundveehouders hun landbouwgrond anders bemesten zonder de nare gevolgen voor flora en fauna van het injecteren van mest in de bodem.
Circulaire landbouw als basis voor circulaire economie
Het is het doel om samen te streven naar een zo circulair mogelijke landbouw waarbij alle zogenaamde afvalstromen gezien worden als grondstoffen. De mogelijkheden onderzoeken om in het gebied rondom Grashoek te komen tot een zo circulair mogelijke landbouw is één van de opgaves die de subsidieverleners gesteld hebben als voorwaarde voor de toekenning van de aangevraagde subsidie. De producten die voortkomen uit de verwerking van de grondstoffenstromen moeten bijdragen aan het begin van een circulaire economie.
Zonneweide Kievit
In samenwerking met Vattenfall en Leijten Allemoal Lekker wordt op slechte landbouwgrond in de buurt van het kassengebied een zonneweideproject ontwikkeld. Naast de zonneweide als afgrenzing van het nabijgelegen kassengebied wordt ook aan natuurontwikkeling gedaan. De opgewekte stroom is voor plaatselijk gebruik door bevolking en tuindersbedrijven. Verder kan de opgewekte energie ook ingezet worden voor het agriproject.
Groene stoom op agrarisch vastgoed
Om de toepassing van energiewinning op landbouwgrond te beperken willen we vooral de beschikbare daken van het landbouwvastgoed gaan inzetten voor de winning van duurzaam opgewekte energie. Door de beperkte beschikbaarheid op het bestaande elektriciteitsnet wordt gezocht naar opslagmogelijkheden in combinatie met levering aan omliggende bedrijven en de plaatselijke bevolking.
Vergroten leefbaarheid van Grashoek
Naast de verbeterde luchtkwaliteit door het agriproject en de aanpak van de problemen rond de energietransitie is het vooral van belang dat de gemeenschap eigenaar wordt en blijft van de nieuwe agrarische infrastructuur en energiebronnen. De baten die deze opleveren moeten ingezet worden om problemen op sociaal of leefbaarheidsgebied op te lossen of de gevolgen ervan te verzachten, vooral voor de meest kwetsbaren van de gemeenschap.
Daarnaast moeten de middelen ook ingezet worden om de plaatselijke landbouw te verduurzamen om zo toe te werken naar een duurzame, circulaire landbouw met respect voor mens en natuur.
Beter gebruikmaken van het bestaande energieaanbod voor de plaatselijke energievraag
Op dit moment wordt er door een aantal bedrijven zoals melkveebedrijf Engelen reeds veel groene stroom geproduceerd. Er bestaat de wens om deze groene energie ter beschikking te stellen aan de plaatselijke bevolking en bedrijven.
